Dünya Sağlık Örgütü, Türkiye dahil yaklaşık 100 ülkede tespit edilen maymun çiçeği yani Mpox salgını nedeniyle ‘küresel acil durum’ ilan etti. Tüm dünyada görülen bu hastalıkla ilgili merak edilenleri yanıtlayan Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın, “Virüs insana, infekte hayvan, infekte insan veya virüsle kirlenmiş cansız maddeler (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşabilir” dedi.
Dünya Sağlık Örgütü, maymun çiçeği yani Mpox salgını nedeniyle ‘küresel acil durum’ ilan etti. 2022’ye kadar yalnızca Afrika’da görülen 2022 Mayıs ayından itibaren, başta Avrupa ve ABD olmak üzere tüm dünyada yayılan hastalık ölüme de neden olabiliyor. Verilere göre, 2024 Ocak’tan itibaren şu ana kadar 15 binin üzerinde kişi hastalandı, 537 kişi hayatını kaybetti. Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın, tüm dünyaya yayılan bu hastalıkla ilgili merak edilenleri yanıtladı.
“Kişi sağlıklı bile olsa virüs yine de vücuda girebilir”
Hastalıkla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Fışgın, şunları söyledi:
“Mpox (eski adıyla maymun çiçeği) hastalığı yeni tespit edilen bir hastalık değildir. Maymunlarda saptanan bu hastalık ilk olarak 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmüş olup daha sonra Orta ve Batı Afrika’daki 11 ülkede görülmeye devam etmiştir. Hastalığın etkeni Mpox virusu (Monkeypox Virus) çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsüdür. İki farklı genetik alt tipi hastalıklardan sorumludur. Bunlardan Batı Afrika alt tipinin (soy 2), Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipine (Soy 1) göre daha hafif seyirli hastalık yaptığı bilinmektedir. 2023’te Kongo’da başlayan ve yayılan, halen de devam eden salgında daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen Soy 1’in alt tipi sorumludur. Bu tipin geçirdiği mutasyonlarla insanlar arasında daha kolay bulaşabilme özelliği de kazanmış olabileceğinden kaygılanılmaktadır. Virüs insana, infekte hayvan, infekte insan veya virüsle kirlenmiş cansız maddeler (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşabilmektedir. Kişi sağlıklı bile olsa virüs yine de ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) veya solunum sistemi aracılığıyla vücuda girebilmektedir. İnfekte hayvandan insanlara bulaşma ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve vücut sıvılarıyla veya etiyle temas, şeklinde gerçekleşebilmektedir. Ayrıca hem cinsel temasla hem de ev içindeki yakın temasla bulaşma olduğu da bildirilmiştir. Son salgında çocuklarda ve kadınlarda da hastalığın görüldüğü bildirilmiştir.”
“Türkiye dahil yaklaşık 100 ülkede tespit edildi”
Hastalığın yayılım durumuyla ilgili açıklamalarda bulunan Fışgın, şöyle konuştu:
“2022 yılına kadar Afrika dışında görülen olguların tamamının Afrika’dan gelen insanlar veya Afrika’dan getirtilen kemirgenlerden kaynaklandığı bilinmekteydi. Ancak 2022 Mayıs ayından itibaren, başta Avrupa ve ABD olmak üzere tüm dünyada, Afrika’yla veya oradan gelmiş hayvanlarla teması olmayan kişilerde de Mpox tanımlandı ve hastalık, hasta kişilerden yayılarak günümüze kadar yüz binden fazla kişiyi etkileyen bir salgına yol açtı. Mpox’ın 2022 yılında Afrika dışında ilk kez yaygınlık kazanıp, Türkiye dahil yaklaşık 100 ülkede tespit edildiği bu salgın nedeniyle 2023 yılında DSÖ tarafından küresel halk sağlığı acil durumu ilan edildi. Bu sayede ülkelerin surveyans (takip), savunmasız grupların aşılanması gibi önlemleri alması sağlanarak salgın 2023 sonuna doğru kontrol altına alındı. Ardından da Mayıs 2023’te DSÖ tarafından küresel acil durum sonlandırıldı. Ancak tüm dünyada Mpox olguları az sayıda olmakla birlikte günümüze kadar görülmeye devam etti. 2023’ten itibaren Afrika’da, özellikle Kongo’da olmak üzere, daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen bir suş olan Soy 1’in bir alt tipinin (1b) yol açtığı ciddi bir Mpox salgını başladı. Bu salgında, 2024 Ocak’tan itibaren şu ana kadar 15 binin üzerinde kişi hastalandı, 537 kişi hayatını kaybetti; Ruanda, Burundi ve Uganda gibi komşu ülkelere de yayılım oldu. Bu nedenle Afrika CDC 13 Ağustos 2024’te, DSÖ de 14 Ağustos 2024’te Mpox salgını için yeniden uluslararası halk sağlığı acil durumu ilan etti. Bu ilanın esas amacı ülkeleri tanı, surveyans, bağışıklama ve tedavi açısından gerekli önlemleri almaları, bunlar için kaynak ayırmaları konusunda uyarmak ve böylece salgının kontrol altına alınmasını sağlamaktır.”
Covid-19’daki gibi bir pandemiye yol açar mı
Covid-19 gibi küresel çapta bir pandemi boyutuna gelebilir mi sorusuna ise Fışgın, şu yanıtı verdi:
“Mpox hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması, yakın ve uzun süreli temasla bulaşması, kolay değişime uğramaması (COVID-19’daki gibi yeni varyantların çıkmaması) gibi faktörler değerlendirildiğinde, COVID-19 gibi bir pandemiye yol açması pek beklenmemekteydi. Ancak şu anda devam etmekte olan 2023 salgınında tüm grupların etkilenmesi, daha hızlı yayılması ve daha yüksek oranda ölüm görülmesi nedenleriyle kaygılar artmıştır.”
“Şikayetler virüsle temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar”
Maymun çiçeği hastalığının belirtileriyle ilgili bilgi veren Fışgın, şunları sıraladı:
- Hastalık ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olabilmektedir. Şikayetler virüsle temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar.
- Hastalığı ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür.
- Ciltteki döküntüler ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür.
- Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir.
- Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda olabileceği gibi çok fazla sayıda da görülebilir.
- Lezyonlar kızarıklık şeklinde başlayıp, deriden kabarık hale gelir, daha sonra da içleri berrak sıvı ile dolar.
- İlerleyen zamanda berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya dönüşür.
- Püstül olarak adlandırılan bu lezyonlar kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar.
- Bu seyir genellikle 2-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir.
- Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir.
- Hastalığa bakteriyel infeksiyonlar eklenebilir; zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.
“Mpox hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yok”
Mpox hastalığı için yaygın kullanılan bir ilacın olmadığını belirten Fışgın, “Şimdiye kadar görülen olgular sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alınmıştır; ancak bunların etkinlikleri kesin olarak kanıtlanmamıştır, çalışmalar devam etmektedir” dedi.
“Hastalık açısından riski bulunan gruplar aşılanmalı”
Bu hastalıktan korunmanın yollarıyla ilgili ise Fışgın şunları söyledi:
“Hasta kişilerin tanımlanması, izolasyonu ve temaslılarının belirlenmesi önemlidir. Hasta kişilerle veya kullandığı eşyalarla temas edecek sağlık çalışanları ve ev halkının eldiven ve maske olmak üzere uygun kişisel koruyucu malzemeleri kullanması önerilmektedir. Hastalık açısından riski bulunan grupların tanımlanarak aşılanmalıdır. ABD’de Mpox hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOSTM (Imvamune ve Imvanex adlarıyla da bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır.”
